Dịch bệnh trong nuôi trồng thủy sản hiện vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ, với tốc độ lây lan nhanh, phạm vi rộng và tỷ lệ tử vong cao, gây tổn thất lớn cho ngành.
Hiện, có một số bệnh gây tác động lớn đến sản xuất thủy sản, đặc biệt đối với các đối tượng thủy sản nuôi chủ lực như: Tôm sú, tôm thẻ chân trắng, cá tra và một số đối tượng giá trị kinh tế cao, gây thiệt hại kinh tế lớn cho người nuôi.
Đối với tôm, đáng chú ý có bệnh còi do virus Penaeus Monodon type baculovirus (MBV): Đây là bệnh dịch động vật thủy sản trên các loài tôm thuộc họ Penaeidae. Tôm nhiễm nặng thường yếu, bơi lờ đờ, cơ thể đổi màu xanh lơ hay xanh đen, sinh trưởng chậm, chuyển giai đoạn không đều, và tỷ lệ chết tích lũy có thể lên đến 90% nếu môi trường không ổn định. Tôm thương phẩm thường bị phân đàn, có kích thước rất nhỏ gọi là "tôm kim" sau 3 - 4 tháng nuôi.
Bệnh đốm trắng (White Spot Disease - WSD): Là một trong những bệnh nguy hiểm nhất trên tôm nuôi, đặc biệt là tôm sú và tôm thẻ chân trắng. Bệnh do virus đốm trắng (WSSV) gây ra, có khả năng lây lan cực nhanh và gây chết hàng loạt chỉ sau 3 - 10 ngày phát bệnh.
Bệnh vi bào tử trùng (EHP - Enterocytozoon hepatopenaei): Là nguyên nhân chính làm giảm tăng trưởng 50 - 70%, gây lệch cỡ, mềm vỏ, ruột kém hấp thu. EHP thường bùng phát mạnh trong mùa mưa trên tôm nuôi (tỷ lệ phát hiện cao gấp 9 lần so với mùa khô).
Bệnh phân trắng (WFD): Phổ biến ở các ao nuôi tôm nhiều tảo, cho ăn dư thừa, và hệ vi sinh mất cân bằng. Vibrio là nguyên nhân chính, thường đi kèm với EHP (bội nhiễm).
Bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND) do vi khuẩn Vibrio parahaemolyticus: Bệnh này đặc biệt ảnh hưởng đến tôm sú và tôm thẻ chân trắng, với giai đoạn mẫn cảm nhất từ 20 - 45 ngày tuổi. Tỷ lệ chết có thể lên đến 100%.
Bệnh hoại tử cơ (IMN) do virus gây hoại tử cơ (Infectious myonecrosis virus - IMNV): Bệnh gây tỷ lệ chết cao nhất cho tôm thẻ chân trắng, từ 40 - 70% tổng đàn. IMNV có thể xảy ra ở bất kỳ giai đoạn phát triển nào của tôm, là một bệnh mãn tính và tỷ lệ tử vong có thể lên tới 70% vào cuối chu kỳ nuôi. Tôm mắc bệnh có các vùng hoại tử trắng rộng ở cơ vân, đặc biệt là phần bụng và cơ đuôi, sau khi chết có màu đỏ tương tự tôm nấu chín.
Hội chứng Taura (TSV): Đặc biệt gây hại cho hậu ấu trùng tôm thẻ chân trắng ở giai đoạn nuôi từ 14 - 40 ngày tuổi. Bệnh có thể gây chết 40 - 95% ở tôm nuôi. Giai đoạn cấp tính, tôm có màu hơi đỏ nhạt, quạt đuôi và chân bơi có màu đỏ rõ rệt, vỏ mềm, ruột rỗng và thường chết ở giai đoạn cuối chu kỳ lột xác.
Đối với cá, hiện cũng ghi nhận nhiều bệnh nguy hiểm, gây thiệt hại lớn cho người nuôi, như: Bệnh hoại tử thần kinh (VNN) ở cá biển, khoảng 50 loài cá mẫn cảm, chủ yếu là cá biển như cá vược (cá chẽm), cá mú (cá song).
Bệnh ảnh hưởng đến giai đoạn ấu trùng và hậu ấu trùng, nhưng tỷ lệ tử vong cao cũng được ghi nhận ở cá thương phẩm và cá trưởng thành. Cá có biểu hiện thần kinh như bơi vòng tròn, bơi ngửa, bơi không định hướng, bỏ ăn, da tối màu, bóng hơi trương phồng, và có thể chết sau 3 - 5 ngày.
Bệnh gan thận mủ do vi khuẩn Edwardsiella ictaluri trên cá tra: Bệnh xảy ra ở tất cả giai đoạn nuôi, nhưng chủ yếu đối với cá dưới 400 g. Cá bơi lờ đờ, giảm ăn hoặc bỏ ăn hoàn toàn, xuất huyết trên da, các gốc vây, hậu môn, phù mắt và sưng đầu, gan, thận, lách có nhiều đốm trắng.
Bệnh do vi khuẩn Streptococcus agalactiae ảnh hưởng đến các loài cá, đặc biệt là cá rô phi. Bệnh xảy ra quanh năm, chủ yếu vào mùa nhiệt độ cao, với tỷ lệ chết có thể lên đến 90 - 100% trong 2 - 3 tuần. Cá bơi bất thường (xoắn ốc hoặc quay vòng), cơ thể sẫm màu, mắt đục và lồi, xuất huyết tại gốc vây và xương nắp mang, trướng bụng, hậu môn sưng đỏ.
Thông tin dịch bệnh cần được ghi chép, quản lý và báo cáo kịp thời, chính xác
Ông Nguyễn Văn Hữu, Quyền trưởng Phòng quản lý bệnh thủy sản, Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và môi trường) trong một hội thảo gần đây đã chia sẻ, hiện một số địa phương vẫn chịu ảnh hưởng bởi dịch bệnh thủy sản do sự cộng hưởng của nhiều yếu tố.
Trước hết là điều kiện môi trường nuôi không ổn định. Các bệnh thường bùng phát mạnh khi nhiệt độ nước biến động, môi trường nhiều chất hữu cơ, hoặc có sự thay đổi đột ngột về nhiệt độ, độ mặn; hiện tượng “sập hệ vi sinh vật” sau mưa, do nước mưa chứa hydrogen peroxide (H₂O₂), gây mất cân bằng hệ vi sinh vật có lợi, khiến tôm yếu và chết hàng loạt; việc xả nước thải, chất thải chưa xử lý đạt chuẩn ra môi trường không chỉ vi phạm quy định mà còn làm lây lan mầm bệnh.
Bên cạnh đó, việc thiếu tuân thủ đầy đủ các biện pháp phòng bệnh và an toàn sinh học cũng là nguyên nhân lớn. Chủ cơ sở nuôi có trách nhiệm vệ sinh, khử trùng, tiêu độc định kỳ khu vực nuôi, dụng cụ và xử lý chất thải theo quy định, thế nhưng ở nhiều nơi, quy trình này chưa được thực hiện nghiêm túc. Việc sử dụng thức ăn tươi sống, thức ăn tự chế biến không đảm bảo an toàn sinh học cũng tiềm ẩn rủi ro rất lớn.
Ngoài ra, công tác quản lý, giám sát dịch bệnh tại một số địa phương còn hạn chế. Dù đã có chỉ đạo từ cấp trên, nhưng việc xây dựng và triển khai kế hoạch phòng chống dịch bệnh động vật thủy sản đôi khi chưa đồng bộ. Thông tin, dữ liệu dịch bệnh thiếu cập nhật hoặc báo cáo không kịp thời khiến công tác dự báo và ứng phó gặp nhiều khó khăn…
Thực tế cho thấy, dịch bệnh trong nuôi trồng thủy sản hiện nay vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ, với tốc độ lây lan nhanh, phạm vi rộng và tỷ lệ tử vong cao, gây tổn thất lớn cho ngành.
Ông Hữu nhấn mạnh, để ứng phó hiệu quả, mọi thông tin về dịch bệnh động vật thủy sản cần được ghi chép, quản lý, phân tích và báo cáo kịp thời, chính xác và đầy đủ theo hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường (Cục Thủy sản và Kiểm ngư). Đây chính là cơ sở để có cái nhìn toàn diện và đưa ra giải pháp phòng ngừa, ứng phó hiệu quả, giảm thiểu thiệt hại, bảo vệ ngành thủy sản phát triển bền vững.
Ông Nguyễn Văn Hữu, Quyền trưởng Phòng quản lý bệnh thủy sản, Cục Thủy sản và Kiểm ngư cho hay: “Nguyên tắc quan trọng nhất trong công tác phòng, chống dịch bệnh động vật thủy sản là phòng bệnh là chính, kết hợp với chữa bệnh kịp thời và chống dịch khẩn trương. Tuy nhiên, tính chất phức tạp của dịch bệnh, đòi hỏi sự giám sát chặt chẽ và phản ứng nhanh từ các cơ quan quản lý chuyên ngành cũng như chính người nuôi”.
