Sau 4 năm triển khai Chiến lược phát triển thủy sản đến năm 2030, tầm nhìn 2045, ngành thủy sản Việt Nam đã ghi nhận nhiều bước tiến về sản xuất, xuất khẩu và hạ tầng. Trong bối cảnh thị trường nhiều biến động và yêu cầu tái cơ cấu nông nghiệp, công tác quy hoạch được xác định là yếu tố then chốt. Phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), đã có cuộc trao đổi với TS. Nguyễn Thanh Bình, Viện trưởng Viện Kinh tế Quy hoạch Thủy sản, về những vấn đề đặt ra hiện nay của ngành.
TS. Nguyễn Thanh Bình, Viện trưởng Viện Kinh tế Quy hoạch Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Môi trường)
PV: Thưa ông, ngày 11/3/2021, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược phát triển thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Sau 4 năm triển khai, ông đánh giá ngành đã đạt được những kết quả gì?
TS. Nguyễn Thanh Bình:
Thành tựu nổi bật, sau 4 năm triển khai Chiến lược, ngành thủy sản đã đạt được nhiều kết quả tích cực và toàn diện. Tổng sản lượng thủy sản năm 2024 đạt khoảng 9,6 triệu tấn, tăng trưởng ổn định so với các năm trước. Kim ngạch xuất khẩu tuy chịu tác động từ suy giảm nhu cầu toàn cầu sau đại dịch COVID 19, tác động của xung đột tại một số khu vực trên thế giới và rào cản kỹ thuật mới như yêu cầu kiểm soát an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc, rủi ro thuế quan từ các thị trường nhập khẩu lớn, nhưng vẫn duy trì ở mức khoảng 10 tỷ USD, tiếp tục khẳng định vai trò là ngành hàng xuất khẩu chủ lực, kim ngạch xuất khẩu lớn, đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, tạo việc làm và khẳng định vị thế của Việt Nam trên thị trường thế giới.
Sản phẩm thủy sản Việt Nam đã hiện diện tại hơn 170 quốc gia, vùng lãnh thổ. Trong đó, đáng chú ý là mặt hàng tôm nước lợ với giá trị xuất khẩu khoảng 4 tỷ USD; cá tra là trên dưới 2 tỷ USD; các mặt hàng khác như cá ngừ, mực, bạch tuộc… khoảng gần 4 tỷ USD. Ngành thủy sản cũng đã làm tốt công tác phát triển thị trường với các thị trường mới như Trung Đông, Châu Phi và Châu Mỹ, đa dạng hóa mặt hàng xuất khẩu nhằm giảm rủi ro từ các thị trường lớn, nâng cao giá trị xuất khẩu, góp phần ổn định kim ngạch trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động.
Chuyển dịch mạnh mẽ theo hướng bền vững, ngành thủy sản đang dần chuyển dịch theo xu hướng giảm cường lực khai thác thủy sản, tăng nuôi trồng thủy sản; Phát triển kinh tế thủy sản theo hướng bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu, ứng dụng khoa học công nghệ, tiến bộ kỹ thuật, đổi mới quản lý chất lượng, truy xuất nguồn gốc nâng cao giá trị, nâng cao sức cạnh tranh cho sản phẩm thủy sản.
Việt Nam giữ vai trò chủ đạo trong chuỗi cung ứng thủy sản toàn cầu, với những nỗ lực vượt bậc của ngành, Việt Nam đã trở thành một trong số các quốc gia xuất khẩu thủy sản lớn nhất thế giới, giữ vai trò chủ đạo trong chuỗi cung ứng thủy sản toàn cầu. Ngành thủy sản tạo việc làm cho khoảng 3,9 triệu lao động, đặc biệt là ở khu vực ven biển. Đời sống vật chất, tinh thần của cộng đồng tham gia sản xuất thủy sản từng bước được nâng cao, góp phần xóa đói giảm nghèo, đảm bảo an ninh lương thực và dinh dưỡng nhất là ở những khu vực ven biển và hải đảo. Sự hiện diện của tàu cá và ngư dân trên các vùng biển, hải đảo cũng góp phần quan trọng trong giữ vững chủ quyền, an ninh biển, đảo của Tổ quốc.
Đến nay, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt 7/11 chương trình, đề án thực hiện Chiến lược phát triển thủy sản do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) xây dựng, trình và chủ trì tổ chức thực hiện. Cùng với đó, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt 02 Quy hoạch ngành quốc gia: Quy hoạch bảo vệ và khai thác nguồn lợi thủy sản thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Quy hoạch hệ thống cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 làm căn cứ để ngành Thủy sản phát triển một cách đồng bộ, toàn diện và bền vững đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế.
Cùng với đó, hạ tầng nghề cá tiếp tục được quan tâm đầu tư, nhiều cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão được nâng cấp, xây dựng giúp nâng cao hiệu quả khai thác và an toàn cho ngư dân. Công tác quản lý nghề cá theo hướng có trách nhiệm, gắn với chống khai thác IUU, đã có nhiều chuyển biến tích cực.
Đặc biệt, nhận thức của người dân, doanh nghiệp và chính quyền địa phương về phát triển thủy sản bền vững đã được nâng lên rõ rệt, tạo nền tảng vững chắc để hướng đến mục tiêu dài hạn của Chiến lược trong giai đoạn tới.
TS. Nguyễn Thanh Bình, Viện trưởng Viện Kinh tế Quy hoạch Thủy sản trao đổi với phóng viên Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường
PV: Chúng ta đang hướng tới xây dựng ngành thủy sản trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, có khả năng cạnh tranh toàn cầu. Ở góc độ là đơn vị nghiên cứu và hoạch định chính sách, ông đánh giá như thế nào về vai trò của công tác quy hoạch trong quá trình này?
TS. Nguyễn Thanh Bình:
Trong bối cảnh ngành thủy sản ngày càng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, công tác quy hoạch đang giữ vị trí then chốt, tạo nền tảng để phát triển đồng bộ, hiện đại và bền vững. Với đặc thù là ngành kinh tế tổng hợp, liên kết chặt chẽ giữa khai thác, nuôi trồng, chế biến và xuất khẩu, thủy sản đòi hỏi một hệ thống quy hoạch bài bản, có tầm nhìn dài hạn và thích ứng với các xu thế mới của thời đại.
Giai đoạn vừa qua, việc triển khai Quy hoạch bảo vệ và khai thác nguồn lợi thủy sản, Quy hoạch hệ thống cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão và đặc biệt là tích hợp các nội dung quy hoạch thủy sản trong các Quy hoạch quốc gia, Quy hoạch vùng, Quy hoạch tỉnh... đã thể hiện cách tiếp cận mới, đồng bộ và bền vững hơn. Viện Kinh tế Quy hoạch Thủy sản đã và đang phối hợp với các cơ quan chuyên môn của các bộ, ngành, địa phương để đảm bảo các quy hoạch được xây dựng sát với thực tiễn, có tính khả thi cao, ứng dụng chuyển đổi số, thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, thúc đẩy phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn trong ngành Thủy sản.
Tuy nhiên, thách thức đặt ra cũng không nhỏ, còn tồn tại những hạn chế về chất lượng, tính liên kết và tính dự báo trong công tác quy hoạch, cần có giải pháp đồng bộ về cơ sở pháp lý, khoa học công nghệ, nguồn lực và liên kết vùng để nâng cao hiệu quả. Chúng ta cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, cơ chế phối hợp giữa các cấp, đặc biệt là nâng cao năng lực thực thi tại địa phương, nơi trực tiếp triển khai quy hoạch vào thực tế.
Đoàn công tác khảo sát thực địa vùng quy hoạch nuôi nghêu tại tỉnh Bến Tre
PV: Mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quyết định hợp nhất các viện thuộc khối thủy sản thành Viện Khoa học Thủy sản Việt Nam. Đây được xem là bước cải cách tổ chức lớn. Vậy theo ông, công tác quy hoạch thủy sản trong thời gian tới sẽ được định hướng như thế nào?
TS. Nguyễn Thanh Bình:
Việc hợp nhất các viện nghiên cứu thủy sản là một chủ trương lớn, mang tính chiến lược nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động khoa học – công nghệ của các tổ chức nghiên cứu, đồng thời giảm chồng chéo trong nghiên cứu, tư vấn chính sách và triển khai thực tiễn.
Trong bối cảnh đó, công tác quy hoạch thủy sản trong thời gian tới sẽ có nhiều đổi mới cả về nội dung lẫn phương pháp. Viện Kinh tế Quy hoạch Thủy sản sẽ tiếp tục đảm nhiệm vai trò chủ lực trong việc tư vấn chiến lược, lập quy hoạch ngành, tích hợp dữ liệu không gian, công nghệ GIS, mô hình hóa kinh tế – sinh thái để đưa ra các kịch bản phát triển khả thi nhất.
Công tác lập quy hoạch cần tiếp cận theo hướng không gian, liên ngành, quy mô vùng lớn, gắn với phát triển chuỗi giá trị, thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, thúc đẩy phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn trên cơ sở ứng dụng chuyển đối số, ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ trong sản xuất và chế biến thủy sản. Đây không chỉ là sự thay đổi kỹ thuật mà là chuyển đổi về tư duy, từ sản xuất thủy sản sang phát triển kinh tế thủy sản hiện đại, bền vững và có trách nhiệm.
Chúng tôi xác định 4 trọng tâm lớn trong công tác quy hoạch thời gian tới:
Thứ nhất, Quy hoạch không gian khai thác và nuôi trồng thích ứng với biến đổi khí hậu, tích hợp với các quy hoạch có liên quan, gắn với các ngành kinh tế khác, Ứng dụng công nghệ và dữ liệu số;
Thứ hai, Phát triển hạ tầng thủy sản theo hướng hiện đại, gắn với chuỗi giá trị và logistics;
Thứ ba, Tăng cường quy hoạch, quản lý nguồn lợi thủy sản và bảo tồn sinh thái biển;
Thứ tư, Đổi mới công cụ quản lý và mô hình quản trị nghề cá theo hướng số hóa, minh bạch và có trách nhiệm.
Cán bộ kỹ thuật khảo sát quy hoạch vùng nuôi thủy sản trên biển tại Khánh Hòa
Sự kiện sắp xếp lại bộ máy tổ chức là một “cú hích” để nâng cao năng lực nghiên cứu, tư vấn và giám sát thực thi quy hoạch trong toàn ngành. Chúng tôi tin rằng, với sự vào cuộc đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, ngành thủy sản Việt Nam sẽ có bước chuyển mình mạnh mẽ hơn trong giai đoạn tới. Có thể nâng cao giá trị, đảm bảo sinh kế cho cộng đồng, bảo vệ tài nguyên và tăng sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
PV: Xin trân trọng cảm ơn ông!
Sỹ Tùng - Mạnh Hải (thực hiện)
Nguồn:TS. Nguyễn Thanh Bình: Cần đột phá trong tư duy quy hoạch thủy sản
