Khởi động chuyển đổi nghề nuôi biển từ truyền thống sang công nghiệp, trong khi chờ quy hoạch không gian biển, các địa phương cần chủ động giao mặt nước biển theo thẩm quyền.
Đừng để nỗ lực của địa phương gặp vướng
Theo chia sẻ của PGS.TS Nguyễn Hữu Dũng, Chủ tịch Hiệp hội Nuôi biển Việt Nam, nếu cứ trông chờ công bố quy hoạch không gian biển rồi mới triển khai thì e chừng muộn mất. Ngay từ bây giờ, UBND các tỉnh nên chọn những doanh nghiệp có tiềm lực nuôi biển, giao trước cho họ những vùng biển từ 6 hải lý trở vào trong thẩm quyền; còn cấp huyện, thành phố cũng làm như vậy đối với diện tích mặt biển từ 3 hải lý trở vào, những vùng biển chắc chắn sẽ dành cho nuôi biển để họ triển khai nuôi thử nghiệm. Đến khi có quyết định chính thức của Thủ tướng Chính phủ thì làm thủ tục giao hẳn để họ bắt tay vào làm luôn.
Theo định hướng phát triển nuôi biển ở Bình Định, tỉnh này quy hoạch vùng nuôi biển tập trung, diện tích đủ lớn, tránh chồng lấn với các quy hoạch khác để có kế hoạch đầu tư. Phát triển nuôi biển theo hướng thâm canh tập trung với phương thức nuôi công nghiệp, ứng dụng công nghệ cao để đảm bảo hiệu quả, bền vững; đa dạng hóa đối tượng và phương thức nuôi, đảm bảo an toàn sinh học, an toàn dịch bệnh, bảo vệ môi trường sinh thái. Phát triển vùng chuyên canh thủy sản ở các địa phương ven biển, phát triển một số sản phẩm nuôi có tiềm năng; nuôi tôm hùm, cá biển tại vùng biển Quy Nhơn và Phù Mỹ.
“Đến năm 2030, nuôi biển ở Bình Định sẽ đạt 80.000m3 diện tích mặt nước, chủ yếu ở vùng biển TP Quy Nhơn và huyện Phù Mỹ. Chúng tôi đang tổ chức thực hiện giao mặt nước biển theo quy định tại Nghị định số 11/2021/NĐ-CP ngày 10/02/2021 của Chính phủ cho tổ chức, cá nhân nuôi biển để đăng ký, cấp giấy xác nhận đăng ký nuôi biển trên địa bàn. Nghiên cứu triển khai Quyết định số 1664/QĐ-TTg ngày 4/10/2021 phê duyệt Đề án phát triển nuôi trồng thủy sản trên biển đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, ông Trần Văn Phúc, Giám đốc Sở NN-PTNT Bình Định, cho hay.
Cũng theo ông Phúc, đối với vùng biển dưới 6 hải lý, Bình Định thực hiện giao mặt nước biển theo Điều 44, Luật Thủy sản 2017 để người nuôi trồng thủy sản yên tâm đầu tư sản xuất ổn định đời sống. Khuyến khích các hộ nuôi chuyển đổi từ hình thức nuôi bằng lồng bè gỗ truyền thống sang lồng bằng vật liệu HDPE có quy mô nhỏ (60 - 180 m3/lồng) để chống chịu sóng gió, đảm bảo an toàn, mỹ quan đồng thời kết hợp mô hình du lịch biển. Đối với vùng biển hở xa bờ ngoài 6 hải lý, Bình Định kêu gọi các doanh nghiệp có tiềm lực đầu tư nuôi công nghiệp bằng hệ thống lồng bè hiện đại với vật liệu HDPE, tiến đến khả năng điều chỉnh nâng hạ lồng để tránh bão, qui mô lớn từ 300 - 15.000 m3/lồng để tăng sản lượng nuôi công nghiệp.
Tỉnh Phú Yên cũng có chủ trương như vậy, nhưng theo ông Nguyễn Trọng Tùng, Giám đốc Sở NN-PTNT Phú Yên, tỉnh mới có quy hoạch chung của ngành nông nghiệp với nhiều lĩnh vực. Sở NN-PTNT Phú Yên đã đề xuất UBND tỉnh cho quy hoạch riêng 1 đề án về nuôi trồng thủy sản thì vướng cơ chế tài chính. “Quy hoạch chung thì quyết toán được, nhưng quy hoạch đề án thì vướng. Sở Tài Chính Phú Yên đã xin Bộ Tài Chính nhưng Bộ không có ý kiến, giờ chúng tôi không biết phải làm thế nào”, ông Tùng nói.
“Để khuyến khích phát triển nuôi biển theo hướng công nghiệp, trong diện tích mặt biển từ 6 hải lý trở vào, UBND các tỉnh cần có quy hoạch rõ ràng vùng nuôi, đặt tiêu chuẩn cụ thể doanh nghiệp, ngư dân được nuôi phải đạt tiêu chí gì. Đồng thời có cơ chế rõ ràng từ Trung ương đến địa phương, đừng để doanh nghiệp, ngư dân chạy ra Trung ương”, PGS.TS Nguyễn Hữu Dũng, Chủ tịch Hiệp hội Nuôi biển Việt Nam, đề xuất.
Tổ chức lại sản xuất
Theo ông Trần Công Khôi, Phó Vụ trưởng Vụ Nuôi trồng thủy sản (Cục Thủy sản), để phát triển nuôi biển theo hướng công nghiệp cần phải tổ chức lại sản xuất. Đặc biệt là tổ chức lại hệ thống nuôi biển nhỏ lẻ, phân tán thành hình thức nuôi khác có cộng đồng, HTX, doanh nghiệp tham gia. Hình thành các kênh thông tin thị trường để cung cấp cho doanh nghiệp, ngư dân nuôi biển. Xây dựng cơ chế liên kết, hiện nay Bộ NN-PTNT đang thực hiện chương trình xây dựng chuỗi liên kết trong nuôi biển, cụ thể là nuôi tôm hùm. Trong nuôi biển tại các địa phương cần ưu tiên phát triển những nhóm đối tượng có tiềm năng như cá biển, các loài nhuyễn thể, rong biển.
“Năm 2022 đã có dự thảo Nghị định về ban hành một số chính sách phát triển nuôi biển thay thế Nghị định 67, Bộ NN-PTNT đã trình Chính phủ, hiện đang chờ Thủ tướng Chính phủ ký ban hành. Nếu những chính sách này ban hành kịp trong năm 2023 thì đây là cú hích lớn để phát triển nuôi biển. Tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị trong nuôi biển cần phải lấy doanh nghiệp thu mua, chế biến làm vai trò hạt nhân, là đầu tàu”, ông Trần Công Khôi khẳng định.
Đồng quan điểm với ông Trần Công Khôi, PGS.TS Nguyễn Hữu Dũng, Chủ tịch Hiệp hội Nuôi biển Việt Nam, cũng cho rằng chuyển nuôi biển từ phương thức truyền thống sang công nghiệp phải lấy doanh nghiệp làm chủ thể. Nuôi biển theo phương thức truyền thống thì ngư dân là chủ thể, nhưng khi đã chuyển sang nuôi biển theo hướng công nghiệp thì doanh nghiệp mới là chủ thể, động lực phát triển là công nghệ tiên tiến với phương thức tích hợp đa ngành. Đây là vấn đề cần thay đổi cả trong tư duy lẫn trong thực tế.
PGS.TS Nguyễn Hữu Dũng tán thành quan điểm về xây dựng chuỗi trong phát triển nuôi biển công nghiệp. Chuỗi nuôi biển xuyên suốt từ sản xuất con giống, sản xuất lồng bè nuôi và lưới sợi nuôi công nghiệp, sản xuất thức ăn, nuôi biển, thu hoạch, vận chuyển, chế biến đến xuất khẩu. Tuy nhiên, cũng theo ông Dũng, chuỗi quản lý nuôi biển đang bị “đứt khúc”.
“Cục Thủy sản hiện chỉ lo khai thác và nuôi trồng thủy sản, còn chế biến thì do ngành khác quản lý, đến thị trường thì lại thuộc trách nhiệm của cơ quan khác. Riêng sản lượng cũng không phải do ngành Nông nghiệp quản lý mà thuộc ngành Công thương. Do quá nhiều cơ quan quản lý nên chuỗi nuôi biển bị “đứt mạch”. Doanh nghiệp muốn đầu tư nuôi biển phải liên hệ với rất nhiều ngành, rất nhiêu khê, nhiều doanh nghiệp ngán quá thà tìm mảng khác làm ăn cho khỏi vất vả”, PGS.TS Nguyễn Hữu Dũng nói.
Thực tế là nếu thu hút được nhiều doanh nghiệp vào phát triển nuôi biển công nghiệp thì chắc chắn sản lượng nuôi biển của Việt Nam sẽ được nâng cao đáng kể. 1km2 nuôi biển đạt 10 ngàn tấn cá, trong khi đầu tư nuôi cá biển thấp hơn đầu tư nuôi tôm hùm.
“Năm 2022 Việt Nam xuất khẩu thủy sản thu về 11 tỷ USD; trong đó, riêng mặt hàng tôm thu về 4 tỷ USD, cá tra nước ngọt 2,5 tỷ USD, còn lại là các loài cá khác. Nếu 4 tỉnh Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa và Ninh Thuận phát triển mạnh nuôi biển theo hướng này thì khu vực sẽ trở thành trung tâm công nghiệp nuôi biển của Việt Nam trong tương lai gần”, PGS.TS Nguyễn Hữu Dũng đánh giá.
“Quy hoạch không gian biển vùng ngoài 6 hải lý để thu hút doanh nghiệp đầu tư lớn vào nuôi biển Bộ TN-MT đã xây dựng, trình Chính phủ rồi mà không đạt yêu cầu, nên giờ phải làm lại từ đầu. Tiêu chuẩn, quy chuẩn về nuôi biển đã có, nhưng tiêu chuẩn, quy chuẩn về lồng bè nuôi biển ngành chức năng còn ra soát, nếu thiếu gì sẽ bổ sung để xây dựng hoàn chỉnh. Có đủ tiêu chuẩn, quy chuẩn thì nuôi biển mới được bảo hiểm. Dù hiện nay chưa có quy hoạch không gian biển quốc gia, nhưng các địa phương có thể căn cứ vào Luật Thủy sản, thực hiện giao mặt nước biển từ 6 hải lý trở vào cho doanh nghiệp, cá nhân có nhu cầu nuôi biển theo hướng công nghiệp”, ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản.
Vũ Đình Thung
